انیمیشن‌هایی درباره مهاجرت که باید ببینید

مهاجرت و زندگی در بی‌جایی، از آن سوژه‌هایی است که در سینما و مستندها کم و بیش دیده‌ایم. اما آیا انیمیشنی هم هست که این موضوع را با رویکردی جدی و بزرگسالانه روایت کند؟ در این مقاله به بررسی انیمیشن‌هایی می‌پردازیم که به مقوله «مهاجرت» یا جا‌به‌جایی اجباری انسان‌ها پرداخته‌اند. هدف ما معرفی آثاری است که مناسب بزرگسالان باشند – نه انیمیشن‌های کودکانه – و هم آثار شناخته‌شده‌ی بین‌المللی و هم چند اثر کمتر‌معروف را در بر بگیرد. هر انیمیشن با توضیح مختصر قصه و اشاره به جوایز مهم یا نظرات مثبت، به «کلیدواژه‌ اصلی» یعنی انیمیشن درباره مهاجرت پیوند می‌خورد و نشان می‌دهد چرا برای کسی که به مهاجرت فکر می‌کند یا تجربه‌اش را داشته، تماشای آن می‌تواند آموزنده و تأثیرگذار باشد.

انیمیشن‌های پیشنهادی برای مهاجرت

ما در ادامه مطلب انیمیشن ها مهاجرتی برای بزرگسالان به بررسی 6 انیمیشن جذاب میپردازیم. همچنین پیشنهاد میکنیم مطلب مهاجرت به فنلاند را مطالعه بفرمایید.

فرار کن (Flee, ۲۰۲۱)

این مستند انیمیشن دانمارکی، داستان زندگی و مهاجرت دشوار یک مرد افغان را روایت می‌کند. راوی داستان که با نام مستعار «امین» شناخته می‌شود، شرح می‌دهد چگونه در نوجوانی به تنهایی و پس از چندسال سفر پرمخاطره، خود را به اروپا رسانده است. کارگردان یو­ناس پاهر راسموسن با استفاده از شیوه‌ی تصویرسازی ساده و تاثیرگذار، سختی‌ها و زخم‌های مهاجرت را به زبان بی‌واسطه و درونی نشان می‌دهد. «فرار کن» علاوه بر موفقیت در جشنواره‌های معتبر (جایزه بهترین مستند ساندنس و سایر جشنواره‌ها)، در سال ۲۰۲۱ در سه رشته‌ی اسکار (بهترین مستند، بهترین انیمیشن و بهترین فیلم بین‌المللی) نامزد شد. دیدن این انیمیشن برای هر کسی که با تجربۀ پنهان کردن هویت در مهاجرت سروکار دارد، می‌تواند بسیار تکان‌دهنده و امیدبخش باشد.

• سال تولید: 2021

• کشور: دانمارک / فرانسه / سوئد / نروژ

• کارگردان: Jonas Poher Rasmussen

• ژانر: مستند، انیمیشن، بیوگرافی

• نمره IMDb: 7.9/10

• جوایز: نامزد 3 جایزه اسکار (بهترین فیلم انیمیشن، بهترین مستند، بهترین فیلم بین‌المللی)، برنده بیش از 85 جایزه بین‌المللی از جمله جایزه بزرگ هیات داوران ساندنس

پرسپولیس (Persepolis, ۲۰۰۷)

فیلم انیمیشن اتوبیوگرافیک مرجان ساتراپی، زندگی او را در کودکی در ایران پیش از انقلاب و سپس جوانی در تبعید روایت می‌کند. قالب سیاه‌و‌سفید مینیمالیستی و صداقت روایت، به کشف هویت میان دو فرهنگ می‌پردازد. همان‌طور که یک بررسی نوشته است، یکی از مهم‌ترین مضامین «پرسپولیس» بحران هویت ناشی از مهاجرت است؛ مرجان پس از ترک ایران و ورود به جامعه غربی می‌بیند که جایی بین دو دنیا گیر افتاده و «هیچ‌جا احساس تعلق کامل نمی‌کند». این انیمیشن امتیازات بالا از منتقدان گرفت و جایزه‌ی ویژه‌ی هیأت داوران کن ۲۰۰۷ را از آن خود کرد؛ همچنین نامزد اسکار بهترین انیمیشن سال ۲۰۰۸ شد. «پرسپولیس» نه فقط برای نسل اول مهاجران ایرانی، بلکه برای همه مهاجران دنیا (و حتی نسل‌های دوم و سوم آن‌ها) کاملاً ملموس است، چرا که جدایی از وطن و گسست ریشه را به شکل هنرمندانه‌ای به تصویر می‌کشد.

• سال تولید: 2007

• کشور: فرانسه / آمریکا

• کارگردان: Marjane Satrapi, Vincent Paronnaud

• ژانر: انیمیشن، بیوگرافی، درام

• نمره IMDb: 8.0/10

• جوایز: برنده جایزه هیات داوران جشنواره کن 2007، نامزد اسکار بهترین انیمیشن، برنده و نامزد بیش از 50 جایزه جهانی

گذر (The Crossing, ۲۰۲۱)

این فیلم بلند فرانسوی به کارگردانی فلورانس میایل داستان دو خواهر و برادر نوجوان را روایت می‌کند که در بحبوحهٔ جنگ داخلی مجبور به ترک روستای خود می‌شوند. آن‌ها با امید یافتن زندگی بهتر، راه فرار در پیش می‌گیرند و در مسیر خود با خطرهای متعدد روبه‌رو می‌شوند. در توضیح رسمی آمده که «مهاجرت، تلاشی پایان‌ناپذیر است تا خانه‌ی جدیدی بیابیم». انیمیشن منحصربه‌فرد «گذر» با تکنیک نقاشی رنگ روغن روی شیشه (oil-on-glass) ساخته شده و جلوه‌های بصری چشم‌نوازی دارد. منتقدان آن را ستودند و این اثر را ستایشی انسانی از شجاعت آواره‌ها خواندند. دیدن «گذر» به مخاطبی که خود در آستانه‌ی مهاجرت است یا تجربه مهاجرت دارد، این حس را می‌دهد که امید و اراده‌ی انسان‌ها در سخت‌ترین شرایط هم می‌تواند برای شروع دوباره قدرت‌بخش باشد.

• سال تولید: 2021

• کشور: فرانسه

• کارگردان: Florence Miailhe

• ژانر: انیمیشن، ماجراجویی، درام

• نمره IMDb: 6.8/10

• جوایز: برنده جایزه ویژه جشنواره آنسی، نمایش در جشنواره‌های معتبر اروپا (تورنتو، زاگرب، شیکاگو)

Finding Home (۲۰۲۲)

این مجموعه‌ی مستند-انیمیشن (هر قسمت حدود شش دقیقه) به مسایل «پناهندگان اقلیمی» می‌پردازد؛ افرادی که به خاطر تغییرات شدید آب‌و‌هوایی (مثل بالا آمدن سطح دریا، خشکسالی یا سیل) ناچار به ترک خانه‌های خود می‌شوند. در هر قسمت، یک پناهجوی اقلیمی واقعی داستان خود را روایت می‌کند و انیمیشن، فضای عاطفی و درونی روایت را به تصویر می‌کشد. هدف «یافتن خانه» نشان دادن تاثیر ملموس بحران آب‌وهوا بر زندگی انسان‌ها و پیامدهای مهاجرت ناشی از آن است. این مجموعه به‌خاطر نگاهی مبتنی بر زندگی شخصی و تاکید بر استقامت و انعطاف‌پذیری شخصیت‌ها، به ویژه برای کسانی که دغدغه مهاجرت اقلیمی یا بحران محیط زیست دارند، اثری ارزشمند است.

• سال تولید: 2022

• کشور: آمریکا (تهیه‌شده با حمایت سازمان‌های محیط زیستی)

• کارگردان: Various Directors (مجموعه اپیزودیک)

• ژانر: انیمیشن، مستند کوتاه

• نمره IMDb: 7.4/10 (برای کل مجموعه)

• جوایز: پخش آنلاین در پلتفرم‌های مستند بین‌المللی، تحسین منتقدان به‌عنوان نمونه‌ای از «داستان‌گویی اقلیمی»

مهاجران (Migrants, ۲۰۱۹)

یک انیمیشن کوتاه اروپایی (زمان حدود ۸ دقیقه) که با زبان استعاری داستان بحران مهاجرت را می‌گوید. در این فیلم، دو خرس قطبی که خانه‌شان در شمال یخ‌زده بر اثر گرمایش جهانی نابود شده، وادار می‌شوند به سوی سرزمین‌های سبزتر کوچ کنند. «مهاجران» به‌شکل فانتزی و لطیف عواطف مخاطب را برمی‌انگیزد، در حالی که سوژه‌‌اش بحران پناهندگان را منعکس می‌کند. این فیلم کوتاه دانشجویی تحسین زیادی دریافت کرده و جایزه‌های متعددی برده است. «مهاجران» نشان می‌دهد وقتی محیط زیست یک منطقه غیرقابل سکونت می‌شود، زندگی انسان‌ها و حیوانات هم ناگزیر به مهاجرت و تلاش دوباره برای بقا و سازگاری خواهد افتاد.

• سال تولید: 2019

• کشور: فرانسه (اثر دانشجویی)

• کارگردان: Hugo Caby, Antoine Dupriez, Lucas Lermytte, Zoé Devise, Adriel Manca

• ژانر: انیمیشن کوتاه، درام

• نمره IMDb: 7.2/10

• جوایز: برنده بیش از 20 جایزه بین‌المللی در جشنواره‌های دانشجویی و مستقل (از جمله SIGGRAPH)

کارتون کوتاه جعبه (The Box, ۲۰۱۶)

این کارگردانی ترکیه‌ای داستان پسربچه‌ای سوری را در دوران جنگ خانمان‌سوز روایت می‌کند. زندگی کودک با درگیری جنگ ناگهان تغییر می‌کند: اول یک جعبه‌ی ساده‌ی اسباب‌بازی برایش نقش خانه را دارد، اما رفته‌رفته آن جعبه به پناهگاهی در اردوگاه پناهندگان تبدیل می‌شود و سرانجام به شکل یک قایق برای عبور از آب، نماد امید در سفر مهاجرتی او درمی‌آید. این انیمیشن در فستیوال‌های بین‌المللی جوایز زیادی برده و به عنوان ابزاری آموزشی برای آموزش مفاهیم پناهندگی و مهاجرت نیز استفاده شده است. دیدن «جعبه» با آن داستان ساده اما مؤثر، به مخاطب حس می‌دهد که در دل هر جنگی ویرانی و جدایی، جرقه‌ای از امید برای آینده‌ای بهتر وجود دارد.

• سال تولید: 2016

• کشور: ترکیه

• کارگردان: Merve Cirisoglu Cotur

• ژانر: انیمیشن کوتاه، درام، اجتماعی

• نمره IMDb: 7.5/10

• جوایز: برنده 25 جایزه بین‌المللی در جشنواره‌های فیلم کوتاه و حقوق بشری، از جمله جشنواره RiverRun آمریکا و Global Peace

نتیجه گیری

هر یک از این انیمیشن‌ها از منظر متفاوتی به موضوع مهاجرت نگاه می‌کنند، اما همگی می‌توانند برای کسانی که مهاجرت در ذهن‌شان هست یا تجربه کرده‌اند، آینه‌ای از احساسات و واقعیت‌های مشترک باشند. این آثار با روایت‌های انسانی و پرآب‌و‌تاب، به ما یادآوری می‌کنند که پشت هر مهاجرتی داستان بزرگی از امید، دشواری و استقامت نهفته است