چین به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان و کشوری با پیشرفت‌های سریع صنعتی و تکنولوژیک، برای ایرانیانی که به‌دنبال فرصت‌های جدید تحصیلی، شغلی، یا زندگی در محیطی متفاوت هستند، جذابیت‌های خاصی دارد. پیوندهای تاریخی ایران و چین از مسیرهای جاده‌ی ابریشم تا توافق همکاری ۲۵ ساله (امضا شده در ۲۰۲۱) نشان از روابط نزدیک دو کشور دارد. تجربه ایرانیان نشان می‌دهد که یادگیری زبان چینی و آشنایی با فرهنگ آن، به‌دلیل گسترش همکاری‌ها، می‌تواند چشم‌انداز شغلی بهتری در ایران و چین فراهم کند و هم اکنون باعث ایجاد روند رو به رشدی برای مهاجرت به چین شده است.
روش‌های مهاجرت به چین
راه‌های متداول مهاجرت به چین شامل تحصیلی، کاری، سرمایه‌گذاری و ازدواج است. ما پیشنهاد میکنیم قبل از هر تصمیمی شرایط و هزینه زندگی در پکن را مطالعه بفرمایید تا شما را با دید بهتری از کشور چین آشنا کند.
مهاجرت تحصیلی به چین
بسیاری از دانشجویان ایرانی به‌دلیل شهریه‌های نسبتاً پایین و بورس‌های دولتی چین (مثل بورس کنفوسیوس یا بورس دولت چین) این گزینه را انتخاب می‌کنند. در واقع، تحصیل در چین می‌تواند هزینه‌ی کمتری نسبت به کشورهای اروپایی و آمریکایی داشته باشد. برای ویزای تحصیلی (ویزای X) معمولاً نیاز به پذیرش رسمی از دانشگاه و نشان‌دادن تمکن مالی (و گواهی سلامت و عدم سوءپیشینه) است. پس از ورود، اغلب دانشگاه‌ها از دانشجویان خارجی سپرده بانکی (حدود ۱۰۰ هزار یوان به مدت سه ماه پس از ورود) دریافت می‌کنند.
مهاجرت کاری به چین
برای اشتغال در چین، لازم است از یک کارفرمای چینی دعوت‌نامه و مجوز کار دریافت کنید. ویزای کاری چین (Z) مخصوص کسانی است که پیشنهاد شغلی دارند؛ در عین حال، ویزای R برای متخصصان بسیار مجرب در حوزه‌های مورد نیاز مانند فناوری و مهندسی صادر می‌شود. به‌طور خلاصه، کارفرما ابتدا مجوز کار (Work Permit) را می‌گیرد، سپس فرد می‌تواند با آن برای ویزای Z به سفارت مراجعه کند.
مهاجرت سرمایه‌گذاری به چین
دولت چین به جذب سرمایه‌گذار خارجی اهمیت می‌دهد. معمولاً برای مهاجرت از این طریق باید مبلغ قابل‌توجهی (معمولاً از حدود ۵۰۰ هزار دلار به بالا) در اقتصاد چین سرمایه‌گذاری شود؛ به‌طوری که پس از حداقل سه سال سرمایه‌گذاری و فعالیت اقتصادی مستمر با درآمد ثابت، امکان درخواست اقامت دائم (گرین‌کارت) فراهم می‌شود. روش‌های مرسوم سرمایه‌گذاری شامل ثبت شرکت، خرید ملک، یا پروژه‌های کارآفرینی است.
مهاجرت از طریق ازدواج به چین
اگر شهروندی چینی با یک مهاجر خارجی ازدواج کند (با شرایط سنی حداقل ۲۰ سال برای خانم‌ها و ۲۲ برای آقایان و تایید عدم وجود همسر قبلی)، می‌تواند پس از چند سال زندگی مشترک برای اقامت دائم اقدام کند. فرد خارجی معمولاً پس از حدود پنج سال زندگی مشترک می‌تواند درخواست گرین‌کارت دهد.
سایر روش‌ها مهاجرت به چین
روش‌های غیررسمی مثل پناهندگی در چین بسیار پرخطر است و چین هنوز قانون مشخصی برای پناهندگی ندارد. تولد فرزند در چین مشروط به اینکه یکی از والدین چینی باشد (اصل خون)، می‌تواند منجر به دریافت تابعیت چین شود. دعوت‌نامه‌های رسمی (ویزای L) از سازمان‌ها یا شرکت‌های چینی برای حضور موقت یا کاری کوتاه‌مدت نیز گاهی مورد استفاده است.
تجربه مهاجران ایرانی در چین
زندگی مهاجران ایرانی در چین تلفیقی از نکات مثبت و چالش‌هاست. امکانات شهری (مترو پیشرفته، اینترنت پرسرعت، حمل‌ونقل ارزان) شرایط قابل قبولی فراهم می‌کند، اما تفاوت زبان و فرهنگ مشکلاتی ایجاد می‌کنند. امنیت اجتماعی بالا است و جرائم جدی علیه خارجیان نادر است؛ با این حال، در مناطق پرتردد مانند بازارها یا ایستگاه‌های قطار موارد جیب‌بری رخ می‌دهد. بسیاری از مهاجران گزارش کرده‌اند مردم چین برخوردی محترمانه و کنجکاو دارند، اگرچه ممکن است در ابتدا احساس غربت کنند (مثلاً به‌خاطر تفاوت غذا و سبک زندگی)؛ اما پس از مدتی خود را با شرایط محیطی وفق می‌دهند.
این تصویر جمعیتی را در پیاده‌راه مشهور نانجینگ شانگهای نشان می‌دهد؛ شهری با زندگی شلوغ و امکانات پیشرفته. بسیاری از ایرانیان اشاره کرده‌اند که چین نسبتاً امن است و جرائم جدی در شهرهای بزرگ نادر است. در عین حال، زندگی در چین به معنی کنار آمدن با تفاوت‌هاست: صف‌های شلوغ، شیوه غذا خوردن متفاوت و تغییرات آب و هوا (مثلاً زمستان سرد پکن) از چالش‌های همیشگی گزارش شده است.
هزینه‌های زندگی در چین
هزینه زندگی در چین بسته به شهر و سبک زندگی متفاوت است. به‌طور متوسط، هزینه زندگی در پکن و شانگهای به‌عنوان گران‌ترین شهرها حدود ۱۲۵۰ تا ۱۴۰۰ دلار در ماه برآورد شده است البته ما قبلاً به صورت کاملاً تخصصی هزینه زندگی در شانگهای و سایر شهرهای مهم کشور چین را بررسی کرده ایم. جدول زیر نمونه‌ای از برخی هزینه‌های معمول در چین را نشان می‌دهد:
اجاره مسکن در چین
در شهرهای بزرگ، متوسط اجاره یک آپارتمان یک‌خوابه در مرکز حدود ۲۸۰۰ تا ۳۰۰۰ یوان در ماه است (زندگی اشتراکی یا خارج از مرکز ارزان‌تر است).
خوراک در چین
خرید مواد غذایی و غذا در رستوران‌های معمولی حدود ۱۶۰۰–۲۰۰۰ یوان در ماه هزینه دارد.
حمل‌ونقل در چین
هزینه هر بلیط مترو یا اتوبوس حدود ۲–۳ یوان است و هزینه ماهانه حمل‌ونقل عمومی معمولاً زیر ۳۰۰ یوان می‌شود.
اینترنت و تلفن در چین
هزینه بسته اینترنت ۲۰ گیگابایتی حدود ۸۰ یوان و اینترنت خانگی ماهیانه حدود ۱۲۰ یوان است.
درمان در چین
هزینه درمان با بیمه دولتی چین معقول است، اما بدون بیمه (خصوصاً خدمات خصوصی) ممکن است گران‌تر از ایران باشد.
تفریح و سرگرمی در چین
یک فنجان قهوه حدود ۱۵ یوان، بلیت سینما حدود ۵۰ یوان و اشتراک باشگاه ورزشی پایه حدود ۱۵۰ یوان در ماه است.
مطابق یک گزارش، مجموع هزینه زندگی ماهانه یک دانشجو در شانگهای حدود ۶۰۸۸ یوان (~۸۵۰ دلار) تخمین زده شده است. در مجموع، زندگی در چین به‌صرفه‌تر از بسیاری کشورهای غربی است و حتی در شهرهای بزرگ با برنامه‌ریزی مناسب می‌توان با حدود ۴۰۰۰–۶۰۰۰ یوان (۶۰۰–۹۰۰ دلار) در ماه مخارج را پوشش داد.
تحصیل در مدارس و دانشگاه‌های چین
تحصیل در چین فرصت جذابی برای ایرانی‌ها محسوب می‌شود. بسیاری از دانشگاه‌های معتبر چین (مانند پکن، شین‌هوا، جیاوتونگ و …) توسط وزارت علوم ایران نیز مورد تایید هستند. علاوه بر این، شهریه دانشگاه‌های دولتی چین معمولاً پایین است و بورس‌های دولتی چین (از جمله بورس کنفوسیوس) برای دانشجویان خارجی ارائه می‌شود.
مدارس در چین
برای خانواده‌های مهاجر ایرانی، دو گزینه اصلی وجود دارد: مدارس دولتی چین یا مدارس بین‌المللی. مدارس دولتی چین به زبان چینی تدریس می‌کنند و ورود به آن‌ها نیازمند داشتن مدرک زبان چینی و گذراندن آزمون ورودی است. مدارس بین‌المللی (مثل مدارس آمریکایی یا بریتانیایی در پکن و شانگهای) هزینه بسیار بالایی دارند (چند ده هزار دلار در سال) ولی برنامه‌ی آموزشی‌شان به زبان انگلیسی است.
دانشگاه‌ها در چین
دانشگاه‌های چین اغلب رشته‌هایی به زبان انگلیسی ارائه می‌دهند یا حداقل نیازی به مدرک زبان چینی برای پذیرش ندارند، هرچند بلد بودن ماندارین کمک بزرگی است. برای پذیرش معمولاً به ریزنمرات دیپلم، مدرک زبان (مثل HSK یا آیلتس)، عکس پاسپورت و گواهی سلامت نیاز است. هزینه تحصیل به رشته و دانشگاه بستگی دارد ولی معمولاً از دانشگاه‌های آمریکا و اروپا کمتر است.
مزایا و چالش‌ها تحصیل در چین
تحصیل در چین امکانات مناسبی (خوابگاه ارزان، امکانات ورزشی، کتابخانه‌ها) دارد. یکی از مزیت‌ها، هزینه پایین تحصیل و امکانات خوب برای دانشجویان خارجی است. همچنین دانشجویان می‌توانند زبان و فرهنگ چینی را عمقاً تجربه کنند. مهم‌ترین چالش‌ها عبارتند از یادگیری دشوار زبان چینی و تفاوت‌های فرهنگی که نیاز به سازگاری دارند.
بازار کار چین و فرصت‌های شغلی
بازار کار چین شرایط خاص خود را دارد. برای کار رسمی در چین حتماً باید پیشنهاد شغلی از یک کارفرمای چینی داشته باشید و مجوز کار (Work Permit) دریافت کنید. ویزای کاری چین (Z) مخصوص این دسته است و اخذ آن مستلزم داشتن مدرک دانشگاهی و اسپانسر چینی است. ویزای R نیز برای متخصصان بسیار کارآمد (مثل مهندسان برجسته یا پژوهشگران تراز اول) در نظر گرفته شده است.
مشاغل متداول برای خارجی‌ها در چین شامل موارد زیر است:
تدریس زبان انگلیسی
تقاضا برای معلمان زبان انگلیسی در مدارس و مؤسسات آموزش زبان بسیار بالا است. برای این شغل داشتن مدرک لیسانس و گواهینامه تدریس (TEFL/TESOL) معمولاً کفایت می‌کند. مزایا شامل حقوق مناسب، بیمه و گاهی مسکن و بلیط هواپیما می‌شود.
فناوری اطلاعات و مهندسی
شرکت‌های بزرگ فناوری چین (مثل تنسنت، علی‌بابا، هواوی) به متخصصان نرم‌افزار، امنیت سایبری و هوش مصنوعی نیاز دارند. این مشاغل حقوق بالایی دارند و امکان کار روی پروژه‌های فناورانه را فراهم می‌کنند.
بازاریابی و کسب‌وکار بین‌الملل
شرکت‌های چینی که به بازارهای جهانی نفوذ می‌کنند، افراد آشنا به بازارهای بین‌الملل و زبان انگلیسی را جذب می‌کنند. این موقعیت‌ها شامل مدیریت برند، بازاریابی دیجیتال و روابط عمومی است.
مهندسی و عمران
پروژه‌های عمرانی و ساخت‌وساز در چین فرصت‌هایی برای مهندسین خارجی (به ویژه در زمینه‌های عمران، خودروسازی، هوافضا) فراهم کرده است.
قوانین کار چین شامل قرارداد کتبی اجباری، ساعات کاری استاندارد (حدود ۴۴ ساعت در هفته) و پرداخت اضافه‌کاری است. علاوه بر این، کارفرما و کارمند باید در سیستم تأمین اجتماعی چین (بازنشستگی، درمان، بیمه بیکاری) مشارکت کنند. به طور کلی، بازار کار رقابتی است و خارجی‌ها معمولاً در مشاغل تخصصی و با دستمزد بالاتر استخدام می‌شوند.
شهرهای مهم چین برای زندگی
چین دارای شهرهای بسیار متنوعی است. شهرهای بزرگ و توسعه‌یافته مانند پکن (پایتخت)، شانگهای (مرکز مالی)، شنژن و گوانگژو (مراکز اقتصادی) امکانات حرفه‌ای و زندگی مدرن فراوان دارند اما هزینه‌های زندگی آن‌ها نیز بالاست. در مقابل، شهرهای رده دوم مانند هانگ‌ژو (مرکز فناوری)، چنگدو (غذا و فرهنگ)، شی‌آن (تاریخ باستان) و نانجینگ هزینه زندگی پایین‌تری دارند اما فرصت‌های شغلی و بین‌المللی محدودتری ارائه می‌کنند. مطابق منابع، شهرهای محبوب مهاجران خارجی در چین شامل هانگ‌ژو، شانگهای، پکن، شنژن، چنگدو، شی‌آن، چیندائو و سایر شهرهای مهم می‌شوند. لازم به ذکر است ما شرایط و هزینه زندگی در گوآنگژو را بررسی کرده ایم.
فرهنگ، آداب و رسوم و برخورد مردم چین با مهاجران
فرهنگ چین کاملاً متفاوت از فرهنگ ایرانی است. در روابط بین‌فردی، رعایت ادب و احترام بسیار مهم است. به عنوان مثال، سلام و خداحافظی رسمی، استفاده از ژست‌های مؤدبانه و اجتناب از حرکات ناپسند (مثل تف کردن در خیابان) از آداب روزمره محسوب می‌شوند. هدیه دادن و پذیرفتن هدایا به‌طور مودبانه نیز رایج است؛ رد هدیه یا پس فرستادن آن بدون ادبیات درست، بی‌احترامی تلقی می‌شود. چینی‌ها معمولاً با غریبه‌ها محتاط برخورد می‌کنند و در مواجهه با خارجی‌ها ممکن است کنجکاوی‌شان را نشان دهند؛ مهاجران ایرانی عموماً پس از مدتی با این مسأله کنار می‌آیند.
این تصویر کوچه سنتی «جین‌لی استریت» در شهر چنگدو را نشان می‌دهد. چین ترکیبی از بناهای تاریخی و مدرن است؛ در بسیاری از شهرها ساختمان‌های قدیمی آجری و کاهگلی در کنار آسمان‌خراش‌های شیشه‌ای دیده می‌شوند. آشنایی با معماری سنتی چین (مانند معابد، گذرگاه‌های تاریخی و خانه‌های قدیمی) برای مهاجران فرصت مناسبی است تا بهتر با فرهنگ غنی این کشور آشنا شوند.
چالش‌ها و نکات منفی زندگی در چین
زندگی در چین چالش‌هایی هم دارد. زبان چینی دشوارترین مانع است؛ بدون دانستن ماندارین بسیاری از امور روزمره (خرید، درمان، مکاتبات) سخت خواهد بود. سانسور اینترنت و رسانه‌ها جز محدودیت‌های جدی است: دولت چین سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی غربی را مسدود کرده و کاربران برای دسترسی به سرویس‌هایی مثل گوگل و واتساپ نیازمند VPN هستند. سازمان‌های حقوق بشری چین را دارای یکی از سخت‌ترین نظام‌های رسانه‌ای دنیا ارزیابی کرده‌اند.
از جمله مشکلات اداری، بوروکراسی پیچیده است؛ فرآیندهای اداری مثل تمدید ویزا، ثبت نام دانشگاه یا دریافت خدمات بانکی ممکن است چندین هفته طول بکشد. انتقال پول به خارج از چین محدودیت‌های ارزی دارد و معمولاً نیاز به روش‌های خاص (مثلاً کمک یک شخص چینی برای حواله از طریق اپلیکیشن) دارد. دیگر مشکلات شامل آلودگی هوا در شهرهای بزرگ (مخصوصاً زمستان در پکن)، آب آشامیدنی نیازمند جوشاندن یا بطری، و نبود امکانات آشنا (مثلاً لوازم و خوراکی‌های ایرانی) است. همچنین فضای بسته اجتماعی مهاجران را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
مزایا و فرصت‌های زندگی در چین
در کنار چالش‌ها، زندگی در چین مزایای فراوانی دارد. اقتصاد پرشتاب چین فرصت‌های شغلی و تجاری بسیاری فراهم کرده است. مهارت در زبان چینی به خصوص با توجه به گسترش روابط ایران و چین برای بازار کار داخلی و بین‌المللی بسیار ارزشمند است. امنیت شهرها (با میزان بسیار کم جرائم خشن) شرایط اطمینان‌بخشی برای زندگی ایجاد می‌کند. همچنین، زیرساخت‌های پیشرفته مانند خطوط متروی مدرن، قطارهای سریع‌السیر بین‌شهری و شبکه اینترنت گسترده کیفیت زندگی را افزایش می‌دهد. هزینه زندگی عمومی (مانند مسکن و غذا در مقایسه با غرب) نیز معمولاً پایین‌تر است.
امنیت، آزادی‌های اجتماعی و سبک زندگی
چین کشوری امن به شمار می‌رود؛ آمارها نشان می‌دهد جرائم خشن علیه خارجیان بسیار نادر است. سطح بالای نظارت، دوربین‌های امنیتی گسترده و قوانین سخت‌گیرانه باعث می‌شود معمولاً شهرها از نظر امنیت روانی بالا باشند. با این حال، از نظر آزادی اجتماعی چین محدودیت‌هایی دارد. رسانه‌ها و فضای مجازی تحت کنترل شدید است و اعتراضات مدنی یا سیاسی آزادانه نیست. برای مثال انتقاد از دولت یا برگزاری تجمعات بدون مجوز ممنوع است. در نتیجه، آزادی بیان و فعالیت‌های سیاسی به شدت محدود است و رسانه‌های مستقل وجود ندارند.
قوانین اقامت، مجوز کار و دریافت ویزا چین
دریافت ویزای مناسب پیش‌نیاز اقامت طولانی‌مدت در چین است. انواع اصلی ویزا عبارتند از:
ویزا L (توریستی) یا ویزا توریستی چین
برای سفرهای کوتاه تفریحی یا دیدار.
ویزا X (تحصیلی) – ویزا تحصیلی چین
برای تحصیل در موسسات آموزشی معتبر چین.
ویزا Z (کاری) – ویزا کاری چین
برای کار با داشتن دعوت‌نامه کاری از کارفرمای چینی.
ویزا M (تجاری) – ویزا تجاری چین
برای معاملات و حضور کوتاه تجاری.
ویزا Q/S یا ویزای خانوادگی برای پیوستن اعضای خانواده (مثل همسر یا فرزند).
پس از ورود با ویزای مناسب، باید در چین «مجوز اقامت» دریافت کرده و آن را منظم تمدید کنید. اقامت دائم چین (گرین‌کارت) فقط به افرادی داده می‌شود که شرایط سختی مثل سرمایه‌گذاری چندساله، سابقه کاری طولانی در پست‌های مهم، یا زندگی مشترک پنج‌ساله با یک شهروند/مقیم دائم چین را داشته باشند. لازم به ذکر است چین تابعیت مضاعف را به رسمیت نمی‌شناسد؛ یعنی پذیرش تابعیت چین مستلزم کنار گذاشتن تابعیت ایرانی است.
نکات مهم قبل از مهاجرت به چین
قبل از مهاجرت به چین، توصیه می‌شود موارد زیر را در نظر داشته باشید:
زبان
پیش از ورود حداقل عبارات روزمره چینی را یاد بگیرید. آموزش مقدماتی زبان ماندارین (HSK) به افزایش اطمینان شما در زندگی روزمره کمک زیادی می‌کند.
مسائل مالی
انتقال ارز به ایران در چین محدودیت دارد. سعی کنید مقداری ارز (دلار یا یورو) همراه خود داشته باشید و از خدمات بانکی بین‌المللی استفاده کنید. همچنین به نرخ تبدیل یوان به ریال توجه داشته باشید.
بیمه و درمان
حتماً بیمه درمانی بین‌المللی یا محلی تهیه کنید. سیستم بهداشتی چین پیشرفته است، اما بدون بیمه هزینه‌ها می‌تواند بالا باشد.
اینترنت و فیلترشکن
اگر قصد استفاده از سایت‌ها و اپلیکیشن‌های مسدود (مثل گوگل یا واتساپ) را دارید، از قبل VPN معتبر نصب کنید.
قوانین و فرهنگ
با قوانین و آداب محلی (مانند رعایت صف‌ها، فرهنگ هدیه، مقررات ترافیکی) آشنا شوید. چین کشوری قانون‌مدار است و کوچک‌ترین تخلف ممکن است عواقبی داشته باشد.
شبکه ایرانی
هر چه سریع‌تر با جامعه ایرانی مقیم در شهر مقصد ارتباط برقرار کنید. انجمن‌های ایرانی و سفارت/کنسولگری ایران می‌توانند در مراحل اولیه و اداری به شما کمک کنند.
اسناد شناسایی
کپی مدارک مهم (گذرنامه، ویزا، بیمه) را همراه داشته باشید و آدرس سفارت ایران را یادداشت کنید.
با آماده‌سازی قبلی و انتظارات واقع‌بینانه، تجربه مهاجرت به چین می‌تواند بسیار پربار و آموزنده باشد.
