تاجیکستان، تنها کشور فارسی‌زبان در آسیای مرکزی، در سال‌های اخیر توجه برخی ایرانیان را به عنوان مقصد مهاجرت جلب کرده است. چرا ایرانی‌ها به تاجیکستان مهاجرت می‌کنند؟ چگونه می‌توان به شکل قانونی به این کشور رفت؟ زندگی یک ایرانی در تاجیکستان چه مزایا و معایبی دارد؟ هزینه‌های زندگی، فرهنگ مردم، بازار کار و تجربه دیگر مهاجران ایرانی در این کشور چگونه است؟ در این راهنمای جامع، به تمامی این پرسش‌ها پاسخ می‌دهیم تا اگر قصد مهاجرت به تاجیکستان را دارید، با چشمانی باز تصمیم‌گیری کنید.
چرا بعضی از ایرانی‌ها به تاجیکستان مهاجرت می‌کنند؟
دلایل مختلفی باعث می‌شود تاجیکستان برای برخی ایرانی‌ها جذاب باشد. نخستین دلیل، اشتراکات زبانی و فرهنگی است. زبان رسمی تاجیکستان تاجیکی است که لهجه‌ای از فارسی محسوب می‌شود؛ بنابراین یک ایرانی برای ارتباط روزمره مشکل کمتری با مردم محلی خواهد داشت. اشتراکات فرهنگی مانند جشن نوروز، غذاهای مشابه و پیشینه تاریخی مشترک نیز حس غربت را کمتر می‌کند. هرچند باید در نظر داشت که خط نوشتاری تاجیکستان سیریلیک است و برای خواندن و نوشتن نیاز به یادگیری این الفبا دارید.
دلیل مهم بعدی، تسهیل رفت‌وآمد بین ایران و تاجیکستان در سال‌های اخیر است. از مرداد ۱۴۰۲ (اواسط 2023) قانون لغو روادید بین دو کشور اجرایی شد و اکنون ایرانیان می‌توانند بدون ویزا تا ۳۰ روز به تاجیکستان سفر کنند. این لغو ویزا مهاجرت و سرمایه‌گذاری را آسان‌تر کرده و حضور ایرانی‌ها در تاجیکستان به‌وضوح افزایش یافته است. بسیاری از ایرانیان ابتدا با ویزای گردشگری یا معافیت ۳۰ روزه به تاجیکستان سفر می‌کنند تا شرایط را از نزدیک بررسی کنند.
فرصت‌های جدید اقتصادی و سرمایه‌گذاری نیز تاجیکستان را جذاب کرده است. در شرایطی که کسب اقامت با خرید ملک در ترکیه برای ایرانیان سخت‌تر و پرهزینه‌تر شده، تاجیکستان به عنوان گزینه‌ای ارزان‌تر مطرح شده است. رئیس‌جمهور تاجیکستان از ورود سرمایه‌های خارجی کوچک استقبال کرده و با حذف مقررات دست‌و‌پاگیر، راه را برای کسبوکارهای مهاجران باز کرده است. برای مثال، تعدادی از سرمایه‌گذاران و کارآفرینان ایرانی در دوشنبه با سرمایه‌های نسبتاً کوچک رستوران، کارخانه یا تجارت‌های دیگر راه‌اندازی کرده‌اند و از رشد اقتصادی تاجیکستان بهره می‌برند.
علاوه بر این، پایین بودن هزینه‌های زندگی در تاجیکستان نسبت به ایران از دلایل دیگر مهاجرت است. با مبلغی که در ایران زندگی متوسطی دارید، ممکن است در تاجیکستان زندگی راحت‌تری داشته باشید (جزئیات مقایسه هزینه‌ها در ادامه آمده است). همچنین تاجیکستان با جمعیت حدود ۱۰ میلیون نفر و فضای شهری خلوت‌تر، برای افرادی که به دنبال محیطی آرام‌تر هستند جذاب است.
راه‌های قانونی مهاجرت به تاجیکستان برای ایرانی‌ها
راه‌های قانونی متعددی برای مهاجرت و گرفتن اقامت تاجیکستان وجود دارد. در این بخش، مهم‌ترین روش‌های مهاجرت (کاری، تحصیلی، سرمایه‌گذاری، ازدواج و خرید ملک) را به همراه شرایط هر کدام توضیح می‌دهیم. خوشبختانه شانس دریافت ویزا برای تاجیکستان بالا است (حدود ۹۰٪) و انواع ویزاهای تحصیلی، کاری و سرمایه‌گذاری در دسترس ایرانیان قرار دارد. توجه کنید که حتی با لغو روادید کوتاه‌مدت، برای اقامت بیش از ۳۰ روز یا کار و تحصیل در تاجیکستان، نیاز به دریافت ویزا یا مجوزهای مربوطه خواهید داشت.
مهاجرت کاری به تاجیکستان
مهاجرت کاری یکی از بهترین روش‌ها برای ورود به تاجیکستان محسوب می‌شود. برای دریافت ویزای کاری تاجیکستان، ابتدا نیاز به یک پیشنهاد شغلی (جاب‌آفر) از یک کارفرما یا شرکت تاجیک دارید. پس از دریافت دعوت‌نامه کاری و ارائه مدارکی مانند قرارداد کار، رزومه و گواهی عدم سوءپیشینه، میتوانید ویزای کار سه‌ماهه تاجیکستان را بگیرید. این ویزا در بدو ورود تا سه ماه اعتبار دارد و ظرف این مدت باید به اداره مهاجرت (وزارت امور داخلی تاجیکستان) مراجعه کرده و مجوز کار دریافت کنید. پس از صدور مجوز کار، امکان تمدید ویزا و ادامه اقامت کاری وجود دارد.
نکته مهم این است که حقوق و دستمزد در تاجیکستان نسبتاً پایین است. میانگین درآمد ماهانه حدود ۱۶۰ دلار (معادل ۱۷۰۱ سامانی تاجیکستان) گزارش شده و متوسط دستمزد روزانه حدود ۵ دلار است. بنابراین اگر قصد مهاجرت کاری دارید، در نظر بگیرید که شاید پس‌انداز زیادی نتوانید داشته باشید و هدف بیشتر کسب سابقه کار یا تجربه بین‌المللی باشد. نرخ بیکاری تاجیکستان حدود 7٪ است که از این جهت وضعیت بدی ندارد، اما بسیاری از شهروندان تاجیک برای درآمد بالاتر راهی کار در خارج (مثلاً روسیه) می‌شوند. پس بازار کار داخلی چندان پردرآمد نیست. با این حال، در برخی زمینه‌ها مثل ساخت‌وساز، کشاورزی، آموزش زبان و پروژه‌های عمرانی ممکن است برای افراد متخصص فرصت‌هایی وجود داشته باشد.
بیشتر بدانید : هزینه زندگی در لاس وگاس آمریکا
اگر مهارت یا سرمایه‌ای دارید، ثبت شرکت در تاجیکستان نیز گزینه مناسبی است. با ثبت شرکت و ایجاد کسب‌وکار خود، هم میتوانید برای خود مجوز کار و اقامت کاری بگیرید، هم از پتانسیل‌های بکر این بازار استفاده کنید. هزینه ثبت یک شرکت با مسئولیت محدود در تاجیکستان بسیار ناچیز است (حداقل ۵۰۰ سامانی، حدود ۱۰۰ دلار)، اما برای اخذ ویزای سرمایه‌گذاری و اقامت از این طریق معمولاً نیاز به نشان دادن سرمایه قابل توجه (حداقل ۵۰ هزار دلار آمریکا) وجود دارد. در ادامه بخش سرمایه‌گذاری را توضیح می‌دهیم.
مهاجرت تحصیلی به تاجیکستان
تاجیکستان با داشتن دانشگاه‌های متعدد و هزینه‌های پایین تحصیل، مقصد مقرون‌به‌صرفه‌ای برای دانشجویان خارجی است. ایرانی‌ها می‌توانند با اخذ پذیرش از دانشگاه‌های تاجیکستان، ویزای تحصیلی بگیرند. مدارک لازم برای ویزای تحصیلی تاجیکستان شامل نامه پذیرش دانشگاه، فرم تکمیل‌شده ویزا، مدارک تمکن مالی، مدرک تحصیلی قبلی، گواهی سلامت و بیمه است. خوشبختانه برای تحصیل در تاجیکستان نیاز به مدرک زبان سخت‌گیرانه‌ای نیست و حتی با دانش متوسط زبان امکان پذیرش وجود دارد.
ویزای دانشجویی تاجیکستان یک‌ساله صادر می‌شود و تا پایان دوره تحصیل قابل تمدید است. مزیت مهم این است که دانشجویان خارجی می‌توانند همزمان با تحصیل تا ۲۰ ساعت در هفته کار پاره‌وقت انجام دهند که کمک‌هزینه‌ای برای مخارج زندگی است. برخی دانشگاه‌های شناخته‌شده تاجیکستان عبارت‌اند از دانشگاه ملی تاجیکستان، دانشگاه دولتی پزشکی تاجیکستان و دانشگاه اسلاوی-تاجیک (روسی) در دوشنبه. اعتبار مدرک این دانشگاه‌ها در منطقه قابل قبول است و هزینه سالانه تحصیل نیز بین حدود ۱۵۰۰ تا ۸۰۰۰ دلار (بسته به رشته و مقطع) متغیر است که در مقایسه با بسیاری کشورها ارزان‌تر است.
مهاجرت از طریق سرمایه‌گذاری و ثبت شرکت
اگر سرمایه‌ای دارید، مهاجرت سرمایه‌گذاری به تاجیکستان گزینه جذابی است البته اگر هنوز قصد مهاجرت کاری به عمان را ندارید. همان‌طور که اشاره شد، حداقل سرمایه برای اخذ ویزای سرمایه‌گذاری حدود ۵۰ هزار دلار آمریکا است. این سرمایه می‌تواند در بخش‌های مختلف از جمله راه‌اندازی کسب‌وکار، مشارکت در پروژه‌های عمرانی یا حتی خرید ملک به کار گرفته شود. دولت تاجیکستان برای جذب سرمایه خارجی مشوق‌هایی در نظر گرفته و ویزای سرمایه‌گذاری را با اعتبار دو ساله صادر می‌کند که در صورت ادامه فعالیت اقتصادی قابل تمدید است.
یکی از مسیرهای رایج، ثبت شرکت تجاری در تاجیکستان است. شما میتوانید با تاسیس یک شرکت و راه‌اندازی کسب‌وکار (مثلاً در حوزه تولیدی، کشاورزی، خدمات گردشگری و…) اقامت کاری دریافت کنید. حداقل سرمایه ثبت شرکت در قوانین خیلی کم است (چند صد دلار)، اما برای کسب اقامت بهتر است سرمایه‌گذاری شما ملموس و دارای توجیه اقتصادی باشد. بسیاری از مهاجران با مبالغ نسبتاً کوچک (مثلاً ۱۰هزار تا ۵۰هزار دلار) کسبوکارهای موفقی در تاجیکستان راه انداخته‌اند. به عنوان نمونه، یک کارآفرین ایرانی با سرمایه نسبتاً محدود در منطقه آزاد دوشنبه کارخانه تولید دستگاه‌های مواد غذایی تأسیس کرده و آن را سودآور می‌داند. این کشور هنوز بازار بکری دارد و در حوزه‌هایی مثل صنایع ساختمانی، کشاورزی، انرژی و گردشگری نیازمند سرمایه‌گذاری و فناوری است.
خرید ملک نیز زیرمجموعه‌ای از سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود. خرید ملک گران‌قیمت در تاجیکستان برای خارجی‌ها محدودیتی ندارد و دولت از سرمایه‌گذاری در بخش مسکن استقبال می‌کند. اما در مورد خانه‌های ارزان‌قیمت و زمین کشاورزی محدودیت‌های قانونی وجود دارد؛ معمولاً خارجی‌ها نمی‌توانند زمین یا املاک خیلی ارزان را به نام خود بزنند مگر اینکه شریک محلی داشته باشند یا از طریق شرکت اقدام کنند. به هر حال، صرف خرید ملک به تنهایی لزوماً به اقامت دائم منجر نمی‌شود مگر اینکه ارزش سرمایه‌گذاری شما به حد تعیین‌شده (مثلاً همان ۵۰ هزار دلار یا بیشتر) برسد. توصیه می‌شود اگر قصد خرید خانه در تاجیکستان دارید، این کار را در چارچوب یک طرح سرمایه‌گذاری بزرگ‌تر (مانند ثبت شرکت ساختمانی یا توریستی) انجام دهید تا شانس اقامت شما بیشتر شود.
مهاجرت از طریق ازدواج با شهروند تاجیکستان
ازدواج با یک تبعه تاجیکستان یکی دیگر از راه‌های کسب اقامت این کشور است. دولت تاجیکستان نسبت به ازدواج‌های خارجی سخت‌گیری‌های خاصی دارد تا از ازدواج‌های صوری جلوگیری کند. بر اساس قوانین، مردان خارجی تنها در صورتی می‌توانند با زن تاجیک ازدواج قانونی ثبت کنند که حداقل یک سال در تاجیکستان اقامت داشته باشند و یک خانه به نام همسر خود در تاجیکستان خریداری کنند. سن قانونی ازدواج در تاجیکستان ۱۸ سال تمام است و ازدواج حتماً باید در دفتر ثبت مدنی (ZAGS) ثبت رسمی شود.
مدارک لازم برای ثبت ازدواج شامل پاسپورت و ویزای معتبر طرف خارجی، مدارک هویتی طرف تاجیک، گواهی تجرد یا طلاق (اگر قبلاً ازدواج کرده بودند) و ترجمه رسمی اسناد به زبان تاجیکی یا روسی است. پس از ارائه مدارک، معمولاً یک ماه زمان تعیین می‌شود و سپس مراسم عقد با حضور دو شاهد در دفتر ZAGS برگزار خواهد شد. پس از ثبت ازدواج، همسر خارجی می‌تواند درخواست اقامت موقت و سپس اقامت دائم بر مبنای ازدواج بدهد. معمولاً چند سال زندگی مشترک و استمرار ازدواج برای اعطای تابعیت تاجیکستان لازم است (در ادامه بخش اقامت و شهروندی را ببینید). به طور کلی، ازدواج راهی احساسی و شخصی است و توصیه نمی‌شود صرفاً برای اخذ اقامت به فکر ازدواج با فرد تاجیک باشید. اما اگر چنین پیوندی به صورت واقعی شکل گرفت، دولت تاجیکستان مسیر را برای اقامت شریک خارجی باز می‌کند.
سایر راه‌ها: تولد فرزند، پناهندگی و توریستی
علاوه بر روش‌های اصلی بالا، چند مسیر دیگر هم وجود دارد که البته شرایط محدودی دارند:
تولد فرزند: تاجیکستان از قانون خون در اعطای تابعیت پیروی می‌کند. یعنی تولد در خاک تاجیکستان به خودی خود به کودک تابعیت نمی‌دهد مگر اینکه یکی از والدینش تاجیکستانی باشد. اگر یکی از پدر یا مادر شهروند تاجیکستان باشد، فرزندشان تاجیک محسوب می‌شود حتی اگر در خارج متولد شود. بنابراین تولد فرزند از والدین ایرانی در تاجیکستان برای گرفتن تابعیت تاجیکی کاربرد ندارد (مگر در شرایط خاص مثل بی‌تابعیت بودن والدین که نادر است).
پناهندگی: تاجیکستان کشوری امن است و پناهندگی روش مناسبی برای مهاجرت به آن محسوب نمی‌شود. موسسات مهاجرتی نیز این روش را توصیه نمی‌کنند. با این حال اگر فردی به دلایل خاص (مثلاً مسائل سیاسی) قصد پناهندگی در تاجیکستان داشته باشد، باید حداکثر ظرف یک ماه پس از ورود، درخواست خود را به وزارت امور داخلی تاجیکستان ارائه کند. مدارک شامل فرم درخواست، عکس و پاسپورت است. اما تأکید می‌کنیم این مسیر بسیار پرخطر و دشوار است و دولت تاجیکستان حساسیت زیادی بر پذیرش پناهجو دارد.
اقامت توریستی تمدید‌شونده: پس از لغو روادید، ایرانیان برای سفر تفریحی تا ۳۰ روز نیاز به ویزا ندارند. اگر کسی بخواهد مدت بیشتری بماند، می‌تواند از ویزای الکترونیکی تاجیکستان (e-Visa) استفاده کند که ۶۰ روزه است. هزینه صدور e-Visa حدود ۹۲ تا ۱۸۰ دلار است. این ویزا قابل تمدید نیست مگر اینکه تبدیل به ویزای بلندمدت کاری یا تحصیلی شود. بنابراین اقامت توریستی تنها برای بررسی اولیه شرایط زندگی مفید است و برای ماندن طولانی باید به یکی از روش‌های فوق (کار، تحصیل، سرمایه‌گذاری یا ازدواج) تغییر وضعیت دهید.
شرایط اقامت و شهروندی تاجیکستان
پس از آنکه از یکی از روش‌های بالا وارد تاجیکستان شدید، احتمالاً می‌خواهید وضعیت اقامت خود را تثبیت کنید. تاجیکستان دو نوع اقامت اصلی دارد: اقامت موقت (سالانه) و اقامت دائم. معمولاً ابتدا چند سال به صورت موقت در تاجیکستان زندگی می‌کنید و سپس میتوانید درخواست اقامت دائم یا تابعیت دهید.
برای دریافت اقامت موقت کافی است ویزای معتبری (کاری، تحصیلی یا سرمایه‌گذاری) داشته باشید و فعالیت خود را ادامه دهید. به طور مثال، هر سال ویزای کار یا تحصیل خود را تمدید می‌کنید و در تاجیکستان می‌مانید. پس از چند سال اقامت قانونی بدون وقفه، واجد شرایط اقامت دائم می‌شوید.
دریافت اقامت دائم تاجیکستان (پروانه سکونت دائم) معمولاً پس از ۵ سال زندگی متوالی در این کشور امکان‌پذیر است. قانون تاجیکستان موارد خاصی را هم در نظر گرفته که تحت آنها می‌توان زودتر تابعیت گرفت. طبق مقررات فعلی، افرادی که ۳ تا ۵ سال بدون وقفه در تاجیکستان اقامت داشته‌اند یا با یک شهروند تاجیکستان ازدواج کرده‌اند، می‌توانند تقاضای تابعیت بدهند. همچنین اگر فردی همسر یا بستگان نزدیک تاجیکستانی داشته باشد یا یکی از والدینش شهروند تاجیکستان باشد، احتمال پذیرش تابعیت او بیشتر است.
به طور خلاصه، راه‌های اخذ پاسپورت تاجیکستان عبارت‌اند از: ازدواج با شهروند تاجیک، داشتن اصل و نسب تاجیک (از طریق والدین)، و اقامت مستمر به مدت چند سال در کشور. پس از واجد شرایط شدن، باید درخواستی رسمی به اداره مهاجرت و ثبت احوال تاجیکستان ارائه کنید. دولت پس از بررسی سوابق و اطمینان از ادغام شما در جامعه (از نظر زبان و عدم سوءپیشینه)، با اعطای تابعیت موافقت می‌کند. بدیهی است که در صورت پذیرفته شدن، از شما درخواست می‌شود نسبت به قوانین کشور وفادار باشید. خوشبختانه کشور تاجیکستان تابعیت مضاعف (دوگانه) را به رسمیت می‌شناسد؛ بنابراین میتوانید همزمان شهروند ایران و تاجیکستان باشید.
مزایا و معایب زندگی در تاجیکستان برای یک ایرانی
زندگی در تاجیکستان برای یک ایرانی تجربه‌ای متفاوت است که نقاط قوت و ضعف خاص خود را دارد. در این بخش مهم‌ترین مزایا و معایب را بررسی می‌کنیم:
مزایای زندگی در تاجیکستان برای ایرانیان
زبان مشترک و فرهنگ آشنا: بزرگ‌ترین مزیت، فارسی‌زبان بودن تاجیک‌ها است. برخلاف مهاجرت به کشورهای اروپایی یا حتی همسایه مثل ترکیه، در تاجیکستان شما با مردم به زبانی نزدیک به زبان مادری خود صحبت می‌کنید و راحت‌تر ارتباط می‌گیرید. بسیاری از ضرب‌المثل‌ها، اشعار و داستان‌های فارسی برای تاجیک‌ها هم آشناست و احساس غریبگی کمتری خواهید داشت. اشتراکات فرهنگی (مثل نوروز، نوع پذیرایی و مهمان‌نوازی) باعث می‌شود سریع‌تر با محیط اخت شوید.
هزینه‌های پایین زندگی
هزینه روزمره زندگی در تاجیکستان به طور کلی کمتر از ایران است. قیمت مسکن، خورد و خوراک و حمل‌ونقل پایین‌تر بوده و تورم شدید مانند ایران وجود ندارد. به عنوان مثال، اجاره یک واحد آپارتمان یک‌خوابه در مرکز دوشنبه حدود ۲۳۰ دلار در ماه است که نسبت به تهران مبلغ بسیار کمتری‌ست. یک وعده غذا در رستوران معمولی حدود ۳ تا ۴ دلار هزینه دارد. با یک درآمد متوسط دلاری میتوانید در تاجیکستان زندگی راحت‌تری داشته باشید. در صورتی که تمایل دارید میتوانید شرایط و هزینه زندگی در دوشنبه تاجیکستان را مطالعه بفرمایید.
آرامش و امنیت نسبی
تاجیکستان کشور کوچکی با جمعیت کم (حدود ۱۰ میلیون نفر) است. شهرهای آن نسبتاً خلوت و آرام هستند و خبری از شلوغی و استرس شهرهای بزرگ نیست. نرخ جرم و جنایت در تاجیکستان بالا نیست نه مثل بعضی از کشورها وضعیت بدی دارد و نه مثل امنیت در دبی امارات از وضعیت خیلی خوبی بهره میبرد اما به طور کلی از جنگ و درگیری دور است. مردم تاجیک به مهربانی و مهمان‌نوازی شهرت دارند و با ایرانیان برخورد خوبی نشان می‌دهند. به‌ویژه برای خانم‌ها محیط نسبتاً امنی تلقی می‌شود و آزار خیابانی بسیار کمتر گزارش می‌شود.
طبیعت زیبا و هوای پاک
تاجیکستان به کوهستان‌های بلند و مناظر بکر طبیعی معروف است. اگر عاشق طبیعت‌گردی هستید، این کشور مقصد جذابی خواهد بود. آب‌وهوای تاجیکستان معتدل است و از گرمای فوق‌العاده شدید یا سرمای بسیار طاقت‌فرسا خبری نیست. هوای شهرها نسبت به کلان‌شهرهای ایران تمیزتر است و ترافیک کمتری وجود دارد (هرچند در پایتخت در ساعات اوج ترافیک دیده می‌شود).
فرصت برای کسبوکارهای نوپا
از دید اقتصادی، تاجیکستان هنوز اشباع نشده و برای کسانی که روحیه کارآفرینی دارند فرصت رشد فراهم است. دولت از ورود سرمایه‌های خارجی حتی در مقیاس متوسط استقبال می‌کند و شما میتوانید با سرمایه و ایده‌ای که شاید در ایران به سختی به نتیجه برسد، در تاجیکستان نتیجه بگیرید. حضور کمتر رقبا در برخی حوزه‌ها یک مزیت محسوب می‌شود.
بیشتر بدانید : تامین هزینه سفر های طولانی
معایب و چالش‌های زندگی در تاجیکستان برای ایرانیان
اقتصاد ضعیف و درآمد پایین
واقعیت این است که تاجیکستان کشور فقیری‌ست و متوسط درآمد مردم بسیار پایین‌تر از ایران است. اگر قصد دارید در آنجا کار کنید، باید انتظار درآمد دلاری کم داشته باشید. فرصت‌های شغلی محدودترند و ممکن است برای یافتن کار مناسب دچار چالش شوید مگر مهارت خاصی داشته باشید. بسیاری از زیرساخت‌های اقتصادی هنوز در حال توسعه هستند و مثلاً صنعت IT یا تولید در ابتدای راه است.
مشکل زبان روسی و خط سیریلیک
هرچند زبان گفتاری تاجیکی شبیه فارسی است، برای زندگی حرفه‌ای و اداری در تاجیکستان دانستن زبان روسی بسیار مهم است. بخش زیادی از تجارت و مکاتبات رسمی به روسی انجام می‌شود. نسل جوان تاجیک همگی در مدرسه روسی یاد می‌گیرند و دو زبانه هستند. یک ایرانی اگر روسی نداند، در برخی موقعیت‌ها احساس عقب‌ماندگی می‌کند. همچنین تمام تابلوها، اسناد دولتی و مطبوعات به خط سیریلیک هستند که یادگیری آن برای فارسی‌زبانان زمان‌بر است. بنابراین برای ادغام کامل در جامعه نیاز به یادگیری یک زبان و خط جدید خواهید داشت.
خدمات پزشکی و رفاهی ضعیف
سیستم بهداشت و درمان تاجیکستان به پیشرفتگی ایران نیست. کمبود بیمارستان‌های مجهز و پزشکان متخصص محسوس است. در صورت بروز بیماری‌های پیچیده، ممکن است نیاز باشد به کشورهای همسایه یا بازگشت به ایران فکر کنید. همچنین امکانات رفاهی و تفریحی مدرن مانند مراکز خرید بزرگ، سینماهای متعدد، شهربازی و… بسیار محدودتر از ایران هستند. سبک زندگی مردم ساده‌تر و سنتی‌تر است و خبری از تنوع سرگرمی‌های شهری پیشرفته نیست. این برای برخی مزیت (آرامش بیشتر) و برای برخی عیب محسوب می‌شود.
زیرساخت‌های نه‌چندان پیشرفته
تاجیکستان سال‌ها تحت تاثیر مشکلات اقتصادی بوده و زیرساخت‌ها در حال بهبودند ولی هنوز راه زیادی مانده. اینترنت در تاجیکستان کند و گران است؛ به‌طوری‌که اینترنت نامحدود خانگی حدود ۴۶ دلار در ماه هزینه دارد و سرعت آن پایین‌تر از استانداردهای ایران است. وضعیت جاده‌ها و حمل‌ونقل بین شهری نیز ضعیف است و سفرهای داخلی می‌تواند طاقت‌فرسا باشد. قطعی برق در زمستان در برخی مناطق رخ می‌دهد. فساد اداری نیز یک معضل جدی است و برای پیشبرد کارهای اداری ممکن است ناچار به دست دادن رشوه شوید؛ آمارها نشان می‌دهد شاخص فساد و رشوه‌خواری در تاجیکستان بسیار بالاست.
تفاوت‌های مذهبی
اکثر تاجیک‌ها مسلمان سنی (مذهب حنفی) هستند، در حالی که جامعه ایران عمدتاً شیعه است. هرچند مردم تاجیکستان برخورد بسیار خوبی با ایرانیان دارند، اما ممکن است از نظر آیین‌های مذهبی تفاوت‌هایی حس کنید. به عنوان مثال، ایام مذهبی و نوع برگزاری مراسم ممکن است متفاوت باشد. دولت تاجیکستان رویه سکولار دارد و محدودیت‌هایی برای فعالیت‌های مذهبی اعمال می‌کند (مثلاً ممنوعیت حجاب در ادارات دولتی و عدم اجازه ورود افراد زیر ۱۸ سال به مسجد)؛ بنابراین اگر فردی مذهبی هستید، فضای دینداری در تاجیکستان با ایران متفاوت خواهد بود.
به طور کلی، مزایا و معایب را که کنار هم بگذاریم، تاجیکستان برای ایرانیانی مناسب است که با توقعات واقع‌بینانه به آنجا بروند: یعنی انتظار درآمد بالا و زندگی لوکس نداشته باشند، در عوض محیطی آرام با مردمی هم‌زبان و هزینه‌های کمتر را می‌خواهند.
جدول مقایسه‌ای – نمونه‌ای از هزینه‌ها در دوشنبه تاجیکستان و تهران:
(تمام قیمت‌ها به دلار آمریکا ذکر شده‌اند)
شاخص هزینه دوشنبه (تاجیکستان) تهران (ایران) (تقریبی)
اجاره آپارتمان ۱خوابه در مرکز شهر 233 دلار در ماه حدود 400 دلار در ماه (در محله متوسط)
هزینه ماهانه قبوض (برق، آب، گاز) 28 دلار حدود 20 دلار (با احتساب یارانه‌ها)
اینترنت پرسرعت نامحدود 46 دلار در ماه ~8-10 دلار در ماه (تعرفه ارزان‌تر)
یک وعده غذای معمولی در رستوران 3.5 دلار ~4 تا 5 دلار (معادل ریالی)
بنزین (هر لیتر) 0.84 دلار ~0.12 دلار (با نرخ یارانه‌ای ایران)
میانگین هزینه ماهانه زندگی یک نفر (بدون اجاره) ~446 دلار ~500 دلار (براساس برآوردهای محلی)
توضیح: جدول بالا نشان می‌دهد هزینهٔ مسکن و خوراک در تاجیکستان پایین‌تر یا مشابه تهران است، اما هزینه‌هایی مانند اینترنت در تاجیکستان بیشتر است. همچنین باید توجه داشت درآمدها در تاجیکستان به مراتب کمتر از تهران است و قدرت خرید مردم پایین‌تر می‌باشد.
وضعیت زبان، فرهنگ و دین در تاجیکستان برای یک مهاجر ایرانی
در ادامه بررسی مسائل کلی فرهنگی و مذهبی در دوشنبه تاجیکستان میپردازیم.
زبان
همان‌طور که اشاره شد، زبان رسمی تاجیکستان فارسی تاجیکی است. یک فارسی‌زبان ایرانی در نگاه اول متوجه می‌شود که صحبت مردم تاجیک بسیار شبیه لهجه‌های خراسانی یا افغانی است و فهم کلی جملات دشوار نیست. برای مثال کلمات رایج سلام و احوال‌پرسی یا اصطلاحاتی مثل “خوش آمدید” و “تشکر” به همان شکل یا مشابه استفاده می‌شوند. اما تفاوت‌ها را نیز نباید نادیده گرفت. تاجیکستان طی ۷۰ سال حکومت شوروی از ادبیات و واژگان روسی بسیار تأثیر گرفته است؛ در گفتار روزمره مردم، وام‌واژه‌های روسی زیادی شنیده می‌شود که شاید برای شما ناآشنا باشد. مثلاً برای کلمه “تشکر”، تاجیک‌ها گاه از واژه روسی “спасибо” (سپاسیبا) استفاده می‌کنند. یا کلمه “لطفاً” را کمتر به کار می‌برند و به جایش ممکن است مستقیم درخواست کنند که برای ما در ابتدا بی‌ادبانه به نظر بیاید.
بزرگ‌ترین چالش مسئله خط نوشتاری است. تاجیک‌ها از خط سیریلیک استفاده می‌کنند و این بدان معناست که روزنامه‌ها، تابلوها، منوهای رستوران و حتی پیامک‌های تلفن همراه همه با حروف روسی نوشته می‌شوند. یادگیری خواندن سیریلیک (که ۳۳ حرف دارد) برای یک ایرانی چند هفته زمان میبرد، اما بعد از آن میتوانید اغلب متون ساده تاجیکی را بخوانید چون کلمات همان فارسی خودمان هستند که با حروف روسی نوشته شده‌اند. مثلاً عبارت “خوش آمدید به تاجیکستان” به سیریلیک می‌شود “Хуш омадед ба Тоҷикистон”. شاید در ابتدا رمزی به نظر برسد ولی وقتی الفبا را بیاموزید، شیرینی دیدن زبان فارسی خودمان را در قالبی جدید حس خواهید کرد.
فرهنگ
فرهنگ تاجیکستان آمیزه‌ای از رسوم سنتی فارسی‌زبانان و تأثیرات دوران شوروی است. مردم تاجیک به مهمان‌نوازی، احترام به بزرگ‌تر و جمع‌گرایی خانوادگی اهمیت می‌دهند؛ چیزی شبیه آنچه در ایران خودمان داریم. اگر میهمان تاجیکی‌ها شوید احتمالاً سفرهای رنگین با انواع غذاهای گوشتی و نان و میوه برایتان پهن می‌کنند. غذاهای تاجیکی از آشپزی ایرانی، افغان و ازبکی تاثیر گرفته‌اند. پلو (پلاو) غذای ملی تاجیکستان است که شبیه چلوخورش یا دمپخت خودمان است. تاجیک‌ها موسیقی و شعر فارسی را دوست دارند؛ اشعار حافظ و مولانا برایشان آشناست و خوانندگان ایرانی مانند ابی و معین هم در آنجا طرفدار دارند. با این حال، چند دهه جدایی سیاسی از سایر فارسی‌زبانان باعث شده برخی عناصر فرهنگی متفاوت شود. مثلاً سبک پوشش مردم در شهرها تحت تأثیر روس‌ها اروپایی‌تر است؛ زنان بی‌حجاب کاملاً عادی هستند و جوانان مدهای غربی می‌پوشند. در مناطق روستایی لباس‌های محلی رنگارنگ تاجیکی (مانند جامه‌های سوزن‌دوزی) رایج است که دیدنش برای شما جالب خواهد بود.
بیشتر بدانید : هزینه زندگی در سن خوزه آمریکا
از تأثیرات شوروی می‌توان به روحیه نظم‌پذیری و رعایت قانون اشاره کرد که در شهرهای تاجیکستان محسوس است. مثلاً مردم برای عبور از خیابان بیشتر موارد از خط عابر پیاده استفاده می‌کنند و پلیس راهنمایی با رشوه چشم‌پوشی نمی‌کند. جوانان تاجیکستان عموماً تحصیل‌کرده‌تر و مسلط به کامپیوتر و زبان خارجی (روسی و انگلیسی) هستند چون نظام آموزشی آنها بر پایه معیارهای شوروی سابق بوده است. برای یک ایرانی، برخی رفتارهای اجتماعی تاجیک‌ها ممکن است در ابتدا سرد به نظر برسد (چون آنها مثل ما پرحرف و پرانرژی شروع به دوستی نمی‌کنند)، اما پس از مدتی صمیمی و یار گرمابه و گلستان خواهند شد.
دین
حدود ۹۸٪ جمعیت تاجیکستان مسلمان سنی هستند (عمدتاً پیرو فقه حنفی) و حدود ۱٪ شیعه (بیشتر اسماعیلی در منطقه بدخشان) در این کشور حضور دارند. دولت تاجیکستان سکولار است و پس از تجربیات تلخ جنگ داخلی دهه ۹۰، مذهب را کاملاً از حکومت جدا کرده است. آزادی انجام فرایض دینی در حد شخصی وجود دارد اما فعالیت‌های مذهبی سازمان‌یافته تحت نظارت شدید هستند. مثلاً روحانیون برای خطبه‌ها باید از دولت مجوز داشته باشند و آموزش مذهبی کودکان ممنوع است. از این رو فضای مذهبی کشور با ایران متفاوت است. شما به عنوان یک مسلمان (چه شیعه چه سنی) در انجام عبادات فردی آزادید؛ مساجد فعال‌اند و مردم نماز و روزه‌شان را بجا می‌آورند. اما مثلاً تعداد مساجد کمتر است و مراسم محرم یا اعیاد مذهبی شیعه مانند ایران برگزار نمی‌شود.
برای یک ایرانی شیعه ممکن است نبود برخی مناسبت‌ها (مثل هیئت‌های عاشورا) دلتنگ‌کننده باشد. همچنین حلال بودن غذاها را باید دقت کنید؛ در تاجیکستان گوشت خوک هم در فروشگاه‌ها عرضه می‌شود چون قانوناً ممنوع نیست، هرچند مسلمانان مصرف نمی‌کنند. مشروبات الکلی نیز آزادانه فروخته می‌شود و نوشیدنش میان بخشی از جامعه (تحت تأثیر فرهنگ روسی) قبح چندانی ندارد. این‌ها تفاوت‌هایی است که باید به آنها آگاه باشید اما خوشبختانه تاجیک‌ها نسبت به اعتقادات مهاجران اهل مدارا هستند و احترام متقابل را رعایت می‌کنند.
وضعیت بازار کار و فرصت‌های شغلی در تاجیکستان
اقتصاد تاجیکستان کوچک و در حال توسعه است. کشاورزی (خصوصاً کشت پنبه)، صنعت سبک (مانند فرآوری مواد غذایی و نساجی) و استخراج منابع (آلومینیوم، طلا) پایه‌های اقتصاد این کشور را تشکیل می‌دهند. همچنین حواله‌های ارزی که کارگران مهاجر از روسیه می‌فرستند، بخش قابل توجهی از درآمد ملی تاجیکستان را شامل می‌شود. در سال‌های اخیر دولت سعی کرده با جذب سرمایه خارجی و اجرای پروژه‌های زیربنایی (مانند سدسازی و راه‌آهن)، اشتغال‌زایی داخلی را تقویت کند.
برای یک مهاجر ایرانی، وضعیت بازار کار تاجیکستان دو جنبه دارد:
از یک سو، فرصت‌های شغلی محدودی برای کارمندان و کارگران خارجی وجود دارد مگر در بخش‌هایی که تخصص نایاب دارند. شرکت‌های بین‌المللی کمی در تاجیکستان فعال‌اند و اغلب مشاغل سطح متوسط توسط نیروی بومی یا کارشناسان اعزامی چین و روسیه پر شده است. تسلط به زبان روسی نیز پیش‌شرط بسیاری از موقعیت‌های شغلی حرفه‌ای است. بنابراین اگر دنبال شغل کارمندی در تاجیکستان هستید، باید یا از طریق یک شرکت ایرانی که در آنجا شعبه دارد اقدام کنید یا در سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی و نمایندگی‌های خارجی (مثلاً سفارتخانه‌ها، شرکت‌های چینی) فرصت بیابید.
از سوی دیگر، برای کارآفرینان و سرمایه‌گذاران فرصت‌های بکری وجود دارد. هنوز بسیاری از کسبوکارهای خدماتی و تولیدی در تاجیکستان جا نیفتاده‌اند و شما میتوانید با ایده‌های نو وارد شوید. برای مثال، صنعت گردشگری تاجیکستان ظرفیت رشد زیادی دارد. اگر در ایران در حوزه تورهای طبیعت‌گردی یا بوم‌گردی فعال بوده‌اید، تاجیکستان می‌تواند مقصدی تازه با طبیعت منحصربه‌فرد باشد. آموزش زبان انگلیسی و فارسی نیز بازار خوبی دارد؛ مردم تاجیکستان مشتاق یادگیری زبان‌های خارجی هستند و مدارس و آموزشگاه‌های زبان به مدرسان باتجربه نیاز دارند. فناوری اطلاعات یک بخش نوپا است و شرکت‌های استارت‌آپی معدودی شکل گرفته‌اند؛ یک متخصص IT می‌تواند پروژه‌های برون‌مرزی بگیرد و از زندگی ارزان تاجیکستان بهره ببرد.
بازار ساخت‌وساز و مسکن به‌ویژه در دوشنبه رونق دارد. شهر در حال نوسازی و توسعه است و سرمایه‌گذاران خارجی (از چین، ترکیه و اخیراً ایران) در ساخت برج‌ها و پروژه‌های عمرانی مشارکت می‌کنند. یک پیمانکار یا مهندس ایرانی در این بخش‌ها شاید بتواند شغل یا قرارداد پیدا کند. همچنین بخش بهداشت و درمان نیازمند پزشکان متخصص است؛ هرچند تفاوت استانداردها را باید در نظر داشت، ولی برخی پزشکان ایرانی در بیمارستان‌های خصوصی دوشنبه مشغول به کار بوده‌اند.
طبق آمار، نرخ رسمی بیکاری ~7٪ و تورم مهار‌شده در حد تک‌رقمی است. اما این ارقام شاید چندان بیانگر واقعیت نباشد، چرا که بسیاری از تاجیک‌ها با مشاغل غیررسمی یا کشاورزی روزگار می‌گذرانند. برای یک مهاجر خارجی، حداقل دستمزد قانونی حدود ۰.۳ دلار در ساعت تعیین شده است که بسیار پایین است و عملاً شما با دستمزد محلی زندگی مناسبی نخواهید داشت. پس توصیه این است که یا با انتقال سرمایه و کارآفرینی وارد تاجیکستان شوید یا اگر به عنوان نیروی کار متخصص می‌روید، از ایران یا شرکت خارجی حقوق دلاری دریافت کنید. برخی ایرانیان که به صورت پروژه‌ای برای شرکت‌های ایرانی/چینی در تاجیکستان کار می‌کنند، حقوقشان را در ایران دریافت کرده و در تاجیکستان خرج می‌کنند که به سودشان است.
جمع‌بندی بخش کار: تاجیکستان برای ثروتمند شدن یا پس‌انداز کردن مقصد ایده‌آلی نیست، اما اگر دنبال شروع کسب‌وکار با سرمایه کم، تجربه کار بین‌المللی در محیطی آشنا از نظر زبانی، یا بهره‌مند شدن از هزینه‌های زندگی پایین هستید، می‌تواند گزینه مناسبی باشد. در هر صورت، پیش از مهاجرت کاری حتماً بازار حوزه تخصص خود را در تاجیکستان به خوبی بررسی کنید.
بیشتر بدانید : هزینه زندگی در گلد کوست استرالیا
تجربه مهاجران ایرانی ساکن تاجیکستان
تعداد دقیق ایرانیان مقیم تاجیکستان در دسترس نیست، اما شواهد نشان می‌دهد که در یکی دو سال اخیر حضور ایرانی‌ها در تاجیکستان پررنگ‌تر شده است. پس از لغو ویزا، رفت‌وآمد توریستی افزایش یافته و برخی از همین مسافران تصمیم به ماندن گرفته‌اند. خبرنگار رادیو آزادی گزارش می‌کند که اکنون در خیابان‌های دوشنبه خانواده‌های ایرانی بیشتری به چشم می‌خورند، در هتل‌ها تعداد مسافران ایرانی بالا رفته و حتی در برخی ساختمان‌های مسکونی چند خانواده ایرانی ساکن شده‌اند. این تغییر طی یک سال آن‌قدر محسوس بوده که توجه رسانه‌ها را جلب کرده است.
کسبوکارهای ایرانی آرام‌آرام در دوشنبه شکل می‌گیرند. برای نمونه، تا یکی دو سال پیش شاید فقط یک رستوران ایرانی در پایتخت فعال بود؛ اما حالا چندین رستوران و کافه با مدیریت ایرانی افتتاح شده که غذاها و نوشیدنی‌های ایرانی سرو می‌کنند. یکی از مشاغل محبوب مهاجران ایرانی در هر کجای دنیا، راه‌اندازی رستوران و کترینگ است و تاجیکستان هم از این قاعده مستثنی نیست. علاوه بر آن، فروشگاه‌های پوشاک، شرکت‌های بازرگانی کوچک و دفاتر خدمات فنی توسط ایرانیان ثبت شده است. اقبال تاجیک‌ها به کالاهای ایرانی نسبتاً خوب است؛ محصولات غذایی، مصالح ساختمانی و لوازم خانگی ایرانی به علت نزدیکی فرهنگی بازار خود را پیدا کرده‌اند. در مقابل، برخی تاجیک‌ها نیز برای درمان پزشکی یا خرید کالا به ایران سفر می‌کنند که فرصت‌هایی برای شرکت‌های گردشگری درمانی ایجاد کرده است.
یک سرمایه‌گذار ایرانی که سه سال در تاجیکستان زندگی و کار کرده می‌گوید: «تاجیکستان در حال رشد است و برای سرمایه‌های کوچک جذابیت دارد». این فرد مجموعه‌ای صنعتی در دوشنبه برپا کرده و از حمایت دولت تاجیکستان و تسهیلاتی مثل معافیت مالیاتی بهره‌مند شده است. به گفته او رئیس‌جمهور رحمان شخصاً بر اشتراکات فرهنگی با ایران تاکید دارد و خطاب به ایرانیان گفته «من روادید را برمی‌دارم تا شما هر وقت خواستید به اینجا بیایید». این فرش قرمز دولت تاجیکستان برای ایرانیان بسیاری را دلگرم کرده تا شانس خود را در این کشور امتحان کنند.
البته زندگی مهاجران خالی از چالش نیست. شوک فرهنگی معکوس برای برخی ایرانیان رخ می‌دهد؛ یعنی در نگاه اول توقع داشتند تاجیکستان چون فارسی‌زبان است کاملاً مثل وطن خودمان باشد، اما با تفاوت‌های اجتماعی و امکانات محدودتر مواجه می‌شوند و ممکن است دچار دلتنگی شوند. یکی از ایرانیان مقیم دوشنبه در شبکه‌های اجتماعی نوشته بود: “اینجا انگار تکه‌ای از ایران قدیم است که در زمان متوقف شده؛ مردم مهربان‌اند ولی همه چیز ساده و کند پیش می‌رود.” بسیاری از مهاجران تاکید می‌کنند که باید صبور باشید؛ کارهای اداری وقت میبرد، باید دنبال حق و حقوقتان بدوید و از دیوان‌سالاری خسته نشوید. اما در مقابل، از آرامش و نبود استرس‌های ایران (تورم، رقابت، فشارهای اجتماعی) احساس رضایت دارند.
نکته جالب اینکه مهاجران ایرانی و افغان در تاجیکستان گاهی دور هم جمع می‌شوند و اجتماعات کوچک فارسی‌زبانان غیرتاجیک را شکل داده‌اند. مثلاً محافل شعرخوانی فارسی یا جشن‌های مشترک نوروز برگزار می‌کنند تا پیوندهای فرهنگی را حفظ کنند. این برنامه‌ها به تدریج شناخت مردم تاجیکستان از ایرانیان را هم بیشتر کرده و تصویر مثبتی از ما ارائه می‌دهد.
در پایان، آیا تاجیکستان “به مقصد جدید مهاجرتی ایرانیان تبدیل شده است”؟ هنوز در ابتدای این مسیر هستیم. به نظر نمی‌رسد که موج مهاجرت عظیمی به سمت تاجیکستان شکل بگیرد، چرا که بسیاری از ایرانیان همچنان ترجیح می‌دهند به کشورهای توسعه‌یافته‌تر بروند. اما برای قشری از جامعه – به‌ویژه آن‌هایی که با سرمایه محدود به دنبال خروج از ایران هستند یا افرادی که به دنبال محیط هم‌زبان و مسلمان می‌گردند – تاجیکستان به تدریج در حال بدل شدن به یک گزینه جدی است. اگر روند کنونی ادامه یابد و روابط سیاسی دو کشور گرم باقی بماند، شاید در چند سال آینده جامعه ایرانی کوچکی در دوشنبه شکل بگیرد که حامی تازه‌واردان باشد.
سخن آخر و نتیجه گیری
مهاجرت گام بزرگی است. تاجیکستان با تمام مزایا و معایبش می‌تواند برای برخی بهترین انتخاب و برای برخی دیگر مایوس‌کننده باشد. مهم این است که پیش از تصمیم‌گیری، کاملاً تحقیق کنید، با افرادی که تجربه دارند مشورت کنید و اهداف خود را واقع‌بینانه تنظیم کنید. امیدواریم این راهنما در روشن‌شدن مسیر مهاجرت به تاجیکستان کمکتان کرده باشد. «به هر کجا که روی آسمان همین رنگ است»، اما شاید در سرزمین آریانا (تاجیکستان) آسمان برای شما آبی‌تر و صاف‌تر به نظر برسد!
